Antwerpenaren willen gezonde lucht en dienen klacht in
29 mei 2021
Startschot van de nieuwe campagne voor een gezonde stad
In Antwerpen sterven jaarlijks 412 mensen vroegtijdig aan de gevolgen van blootstelling aan te veel fijn stof en 307 mensen ten gevolge van stikstof (NO2) [1,2]. Daarmee is Antwerpen de tweede stad in Europa met de meeste overlijdens door luchtvervuiling [2]. Onder de noemer “Recht op Lucht” dienen verschillende Antwerpenaren, waaronder delegaties uit de meest ongezonde straten en actiegroepen als “Filter Café Filtré” en “Pak ze aan de Turnhoutsebaan” vandaag klacht in bij het Antwerpse parket. Ze vragen daarmee aan de procureur om een onderzoek te openen naar de verantwoordelijke overheden voor de gezondheidsschade en deze te vervolgen voor slagen en verwondingen en schuldig verzuim.
COVID19 was dodelijker in Antwerpen dan elders
De slechte luchtkwaliteit in Antwerpen heeft een enorme impact op de gezondheid. Volgens het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid krijgen jaarlijks zo’n 1000 mensen astma en 1.000 tot 1.500 mensen diabetes type 2. Ook 150 acute luchtweginfecties bij baby’s, 40 bijkomende longkankerpatiënten en 50 mensen met levenslange en onherstelbare schade aan de longen (COPD) zijn het rechtstreekse gevolg van de luchtvervuiling in Antwerpen [3]. De luchtverontreiniging eiste ook haar tol tijdens de coronapandemie: COVID19 is dodelijker in gebieden met meer luchtverontreiniging [4] , en wie op een plek woont met meer roet in de lucht ligt meestal langer aan de beademing [5]. Van de 582 vroegtijdige overlijdens in Antwerpen aan COVID19 in 2020 [6] is er een aanzienlijk deel te wijten aan de luchtvervuiling.
Schuldig verzuim
Recht op Lucht vindt dat het stadsbestuur en de Vlaamse Overheid hier rechtstreeks voor verantwoordelijk zijn. De Europese Commissie besliste dit jaar om België te beboeten omdat de luchtkwaliteit niet voldoet aan de normen die al sinds 2015 van kracht zijn. Tom Cox , mede-initiatiefnemer. “Men weet heel goed welke maatregelen er nodig zijn, maar men kiest er liever voor om met ons belastinggeld boetes te betalen. Dat is schuldig verzuim.” De indieners van de klacht verwijzen onder meer naar het “actieplan fijn stof en NO2 in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen 2014-2018”, waarin stond dat: “voor knelpuntlocaties worden prioritair maatregelen genomen in het bijzonder inzake aanpassing van de circulatie.” [7] Tom Cox: “In de praktijk is in geen enkele van de knelpuntlocaties een aanpassing gebeurd aan de circulatie.”
Weinig andere opties dan actievoeren
Veel klachten worden ingediend door mensen uit de meest ongezonde straten van Antwerpen. “De stad laat ons weinig andere opties dan actievoeren en naar de rechter stappen”, zegt Wout, bewoner van de Borsbeekstraat: “Al jaren kent de stad de ongezonde en onleefbare situatie in onze straat. Dit jaar kregen we letterlijk te horen dat de stad niets zal doen aan het sluipverkeer, nochtans de belangrijkste oorzaak van de luchtvervuiling.” Eenzelfde geluid bij bewoners van de Lange Beeldekensstraat. “Onze straat wordt binnenkort heraangelegd maar de gezondheid, de veiligheid en de leefbaarheid zijn duidelijk niet prioritair” Aldus Sim Coddé, bewoner van de Lange Beeldekensstraat. “Gesprekken met de stad draaiden op niets uit.” Ook lawaaihinder en onveiligheid voor spelende en fietsende kinderen baren de bewoners zorgen. Wout: “Door het lawaai en de onveiligheid slaan buren amper praatjes op straat. Mensen vluchten letterlijk hun huizen in en dit verhoogt het sociale isolement van oudere mensen en alleenstaanden.”
Antwerpen loopt achterop
Recht op Lucht hoopt dat de procureur de gezondheidsschade en de vroegtijdige overlijdens ernstig neemt, en ook het schuldig verzuim van de overheid klaar en duidelijk benoemt. Maar een gezonde stad gaat om meer dan lucht “In Antwerpen worden vandaag veel keuzes gemaakt uit de vorige eeuw.” aldus Marlies Lenaerts, ruimtelijk planner en mede-initiatiefnemer “Doorstroming van autoverkeer staat voorop, en bij heraanleg van straten en pleinen worden te weinig groen en water voorzien. Tijdens de lockdowns in 2020 ondervonden we aan den lijve hoe belangrijk natuur in en rond de stad is voor onze mentale en fysieke gezondheid. Ook voor verkoeling tijdens de steeds intensere en langere hittegolven is meer groen en water nodig. Antwerpen loopt op dit moment achterop bij andere Europese grootsteden als bv. Parijs, Barcelona of Londen, waar volop wordt ingezet op gezondheid en de leefbaarheid voor de bewoners. Dat de lucht in Antwerpen de tweede slechtste is van alle Europese steden hoeft dan ook niet te verbazen.”
De lage emissiezone: een mager beestje
In 2017 werd in Antwerpen een lage emissiezone ingevoerd, maar de impact daarvan van op de luchtkwaliteit en de gezondheid is uiterst beperkt. Uit voorbereidende studies bleek al een verwaarloosbaar kleine impact van de LEZ op fijn stof (PM2.5) en NO2 [8]. Dat blijkt ook duidelijk uit het laatste evaluatierapport [9]. De impact op fijn stof wordt verwaarloosbaar beschouwd. Wat betreft NO2 zijn er “geen eenduidige aanwijzingen [zijn] dat de lage-emissiezone een extra lokale daling van de gemeten concentraties aan stikstofdioxide heeft teweeggebracht” [9, p63]. Enkel wat betreft roet (BC) zorgde de LEZ voor een meetbare verbetering. “Politici verspreiden graag hoera-berichten over de lage emissiezone, maar het effect van de LEZ op de luchtkwaliteit en de gezondheid is overroepen”, aldus nog Tom Cox “Wij roepen politici op om eerlijker te communiceren over de LEZ en om zich niet langer te verschuilen achter deze ontoereikende maatregel. Wij verwachten meer ambitie van de stad om de gezondheid van de Antwerpenaar te beschermen en verbeteren. De LEZ mag geen excuus zijn om verder niets te doen.”
Bronnen
[1] European Environment Agency. Associations between exposure to PM2.5, mortality and GDP per capita (2018). Opgehaald op https://eea.maps.arcgis.com/apps/InteractiveLegend/index.html?appid=f008e0dc0ce24edfae5463748de10f27
[2] Khomenko et al, 2021 Premature mortality due to air pollution in European cities: a health impact assessment. The Lancet – planetary health. https://www.thelancet.com/journals/lanplh/article/PIIS2542-5196(20)30272-2/fulltext
[3] Zorgatlas Vlaanderen (2020). https://zorgatlas.vlaanderen.be
[4] Wu, X., Nethery, R. C., Sabath, M. B., Braun, D. and Dominici, F., 2020. Air pollution and COVID-19 mortality in the United States: Strengths and limitations of an ecological regression analysis. Science advances, 6(45). https://advances.sciencemag.org/content/6/45/eabd4049
[5] De Weerdt, A. et al (2020) Pre-admission air pollution exposure prolongs the duration of ventilation in intensive care patients Intensive Care Med (2020) 46:1204–1212. https://doi.org/10.1007/s00134-020-05999-3
[6] Oversterfte per gemeente in 2020. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/01/15/sterftecijfers-2020/ data van StatBel.
[7] Actieplan fijn stof en NO 2 in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen. Periode 2014-2018 (2014).
Tabel 5 p30-11 “Op basis van de luchtkwaliteitskaarten worden de grootste knelpuntlocaties in de stad met betrekking tot luchtkwaliteit bepaald. Deze situeren zich vooral op drukke verkeersassen. Voor deze locaties worden prioritair maatregelen genomen in het bijzonder inzake aanpassing van de circulatie. Voor een maximaal effect worden ook maatregelen met betrekking tot functioneel groen en ruimtelijke ingrepen uitgevoerd
[8] Haalbaarheidsstudie voor invoering en beheer van lage emissiezone(s) in de stad Antwerpen. Transport en Mobility Leuven, 2012. https://www.antwerpen.be/info/52d5051d39d8a6ec798b471a/lage-emissiezone-haalbaarheidsstudie
[9] Vlaamse Milieumaatschappij (2020), Luchtkwaliteit in de Antwerpse agglomeratie – jaarrapport 2019. https://www.vmm.be/publicaties/luchtkwaliteit-in-de-antwerpse-agglomeratie-jaarrapport-2019